สังเขปหัวข้อการนำชมสวนโมกข์กรุงเทพฯ

ชั้นล่าง : นกฮูกที่เสาห้า “นกฮูก” เป็นสัญลักษณ์ของนักปราชญ์ แสดงถึงปัญญาเพราะมันสามารถมองเห็นสิ่งต่างๆได้แม้ในที่มืด และแสดงถึงการตื่นตัวระแวดระวังเพราะมันไม่นอนในเวลากลางคืน นอกจากนี้ยังเป็นสัตว์ประตัวเทพีอาเธน่า(Athena’s Owl) ซึ่งเป็นเทพเจ้าแห่งปัญญา ท่านพุทธทาสให้ข้อคิดว่าให้ ฟังให้เต็มหู ดูให้เต็มตา พูดจาให้แหลมคมเหมือนนักปราชญ์ “เสาห้า” วิหารอมราวดีทุกแห่งแม้ในที่บูชาพระพุทธเจ้าจะมีขีดห้าขีดอยู่ข้างหลัง หมายถึงหัวข้อธรรมที่มีเลขห้า ท่านพุทธทาสชอบใจที่จะหมายความถึงอินทรีย์ ๕ พละ ๕ ซึ่งได้แก่ ศรัทธา วิริยะ สติ สมาธิ ปัญญา ซึ่งหลักการที่สำคัญในการปฺฏิบัติธรรม

อาคารสามชั้นริมสระ หมายถึงหัวข้อธรรม ๓ ซึ่งมีอยู่มากมาย ในที่นี้ขอเน้นถึง ปริยัติ ปฏิบัติ ปฏิเวธ ซึ่งได้หมายความถึง การเรียนรู้ทฤษฏี การนำเอาทฤษฎีมาลงมือปฏิบัติ การได้รับผลของการปฏิบัติ ตามลำดับ โดยในอาคารนี้จะมี ๑)สถานที่ศึกษาปริยัติ(ทฤษฎี) ได้แก่ห้องหนังสือชั้นหนึ่ง ห้องอ่านหนังสือชั้นสาม ห้องเก็บผลงานของท่านที่ชั้นสาม ๒) สถานที่ลงมือปฏิบัติ คือห้องนั่งสมาธิที่ชั้นสอง ๓)สถานที่ให้ทดลองชิมนิพพาน (ปฏิเวธ) คือห้องแสดงนิทรรศการนิพพานชิมลอง เพื่อให้คนที่มาเยี่ยมชมได้มีโอกาสสัมผัสประสบการณ์นิพพานเล็กๆ เพื่อให้มีกำลังใจในการศึกษาปฏิบัติ

สระและมะพร้าวนาฬิเกร์ เป็นเพลงปริศนาธรรม ท่านพุทธทาสบอกว่าให้หานิพพานในวัฏฏสงสาร ให้หาความดับทุกข์ท่ามกลางความทุกข์ ให้หาความดับไฟที่ตัวไฟ “มะพร้าวนาฬิเกร์” หมายถึงนิพพาน “ต้นเดียวโนเน” หมายถึงคุณลักษณะของนิพพานที่มีความเป็นหนึ่งหลุดพ้นจากของคู่ “กลางทะเลขี้ผึ้ง” ขี้ผึ้งแข็งตัวง่าย อ่อนตัวก็ง่ายแสดงว่าการเวียนว่ายตายเกิดบางทีก็ทำดีบางทีก็ทำบาป “ฝนตกไม่ต้อง ฟ้าร้องไม่ถึง” แสดงคุณลักษณะของนิพพานที่ความสุขความทุกข์เข้าไปไม่ถึง “ถึงได้แต่ผู้พ้นบุญเอย” เป็นหลักการชั้นปรมัตถ์ว่าการที่หลุดพ้นจากวัฏฏะสงสารได้ต้องทิ้งบุญด้วย เพราะถ้ายังทิ้งบุญไม่ได้ก็ยังต้องเกิดอีก แต่ก็ไม่ได้หมายความว่าพอทิ้งบุญแล้วต้องทำบาป พระพุทธเจ้าเคยตรัสในทำนองที่ว่าขนาดบุญยังต้องทิ้งแล้วนับประสาอะไรกับบาป (ต้องทิ้งเหมือนกันและทิ้งเป็นสิ่งแรกเลย)

สาละทั้ง ๗ ต้น (ก้อนหินเจ็ดก้อนที่สระนาฬิเกร์) แสดงถึงหัวข้อธรรม ๗ ในที่นี้ขอเน้นถึงโพชฌงค์ ๗ คือธรรมที่เป็นองค์แห่งการตรัสรู้ หรือองค์ของผู้ตรัสรู้ มีเจ็ดอย่างคือ ๑)สติ (สติสัมโพชฌงค์) ความระลึกได้ สำนึกพร้อมอยู่ ใจอยู่กับกิจ จิตอยู่กับเรื่อง ๒) ธัมมวิจยะ (ธัมมวิจยสัมโพชฌงค์) ความเฟ้นธรรม ความสอดส่องสืบค้นธรรม ๓) วิริยะ (วิริยสัมโพชฌงค์) ความเพียร ๔)ปีติ (ปีติสัมโพชฌงค์) ความอิ่มใจ ๕)ปัสสัทธิ (ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์) ความสงบกายใจ ๖)สมาธิ (สมาธิสัมโพชฌงค์) ความมีใจตั้งมั่น จิตแน่วในอารมณ์ ๗) อุเบกขา (อุเบกขาสัมโพชฌงค์) ความมีใจเป็นกลาง เพราะเห็นตามเป็นจริง

พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร ชักชวนให้ทุกคนตามรอยพระโพธิสัตว์ โดยปฏิบัติตามคุณธรรมของพระโพธิสัตว์ซึ่งมี ๔ ประการได้แก่ ๑)สุทธิคือจิตบริสุทธิ์ ไม่หลงใหลในกามอารมณ์ (ในทางศาสนาไม่ได้หมายความเฉพาะถึงเรื่องเพศเท่านั้นแต่จะมีความหมายความที่กว้างกินความถึงถึงรูป รส กลิ่น เสียง สัมผัสทางกายที่น่ารัก น่าใคร่ น่าพอใจทั้งหมด) หรือเหยื่อล่อทั้งหลาย ๒)ปัญญา รู้ทุกสิ่งที่ควรรู้โดยเฉพาะเพื่อทางไปสู่ความดับทุกข์ ไม่จำเป็นต้องรู้ทุกอย่าง ๓)เมตตา คือความไม่เห็นแก่ตัว มิตรภาพ เห็นทุกคนทุกชีวิตเป็นเพื่อนเกิด แก่ เจ็บ ตาย ๔)ขันติ คือความอดทน ไม่ระย่อ ไม่ท้อ จนกว่าจะประสบผลสำเร็จตามที่ตั้งเป้าหมายไว้

ภาพปูนปั้นพุทธประวัติชุดแรกของโลก เป็นภาพพุทธประวัติที่ไม่มีการแสดงรูปของพระพุทธเจ้าเป็นรูปมนษย์แต่ใช้สัญลักษณ์แทนเช่น ความว่าง สวัสดิกะ รอยพระบาท เสาไฟ สัญลักษณ์ตรีรัตนะ ทำไมถึงไม่มีการทำพระพุทธรูป ?

๑)คนในสมัยนั้นมีวัฒนธรรมทางจิตวิญญาณที่ลึกซึ้งจนเห็นว่าการบูชารูปเคารพเพื่ออ้อนวอนขอให้ช่วยเหลือนั้นเป็นลักษณะของคนเขลาและคนขลาด

๒)คนในสมัยนั้นมีความเข้าใจศาสนาเป็นอย่างดีจนเห็นว่าพระพุทธเจ้าไม่ใช่สิ่งที่แสดงได้ด้วยรูปของมนุษย์ ถ้าแสดงด้วยรูปมนุษย์แล้วก็เท่ากับเป็นการตู่หรือแสดงความเท็จเพราะไม่มีใครสามารถทำภาพหน้าตาของพระพุทธเจ้าให้เหมือนตัวจริงได้

๓)ถ้าพระพุทธรูปที่ทำขึ้นแตกหักผู้พบเห็นจะรู้สึกไม่สบายใจ แต่ถ้าใช้สัญลักษณ์ถึงแม้จะแตกหักไปก็ยังคงมีความศักดิ์เหมือนเดิม ถ้าใช้สัญญลักษณ์เป็นความว่างก็ไม่มีสิ่งใดทำลายความว่างได้ และยังสอดคล้องกับคำสอนของพระพุทธเจ้าเกี่ยวกับเรื่องอนัตตา สุญญตา

ภาพธรรมจักร การประกาศธรรม ติดตั้งบริเวณจุดประชาสัมพันธ์ แสดงพระธรรมเทศนาครั้งแรกที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน ซึ่งเป็นสวนกวาง โดยแสดงธรรมจักกัปปวัตตนสูตร แสดงการเว้นส่วนสุดโต่งสองอย่าง และทางสายกลางซึ่งได้แก่อริยสัจ ๔

พันธกิจของชาวพุทธ

ชั้นกลาง : เรือสัจจานุโลกมิกญาณ “เรือ”หมายถึงร่างกาย “นายเรือ”หมายถึงจิต “ลูกเรือเจ็ดคนและนกนำทางหนึ่งตัว” หมายถึงอริยมรรคมีองค์แปด

แจกดวงตา หน้าห้องนิพพานชิมลอง หมายถึงการแจกปัญญา คนส่วนมากไม่สนใจ มีคนส่วนน้อยสนใจบ้าง

ปฏิจจสมุปบาทและ ๘ ต้นโมกข์ในสวน เป็นภาพกระบวนการการเกิดขึ้นของความทุกข์และกระบวนการดับไปของความทุกข์ ๑๒ อาการ แสดงโดยก้อนหินในสวนหิน ๑๒ ก้อน ต้นโมกข์ ๘ ต้นแสดงหลักปฏิบัติเพื่อความพ้นทุกข์คืออริยมรรคมีองค์ ๘

หนวดเต่า เขากระต่าย นอกบ คือหลักอนัตตา สุญญตา

หลักการ ๓ ประการของชาวพุทธ ไม่ทำชั่ว ทำความดี ทำจิตให้ขาวรอบ

ขั้นตอนการฝึกจิตจากองค์ดาไลลามะที่หน้าห้องปฏิบัติธรรม

ชั้นบน : คลังงานของพุทธทาส, ห้องศึกษาค้นคว้า, สำนักงาน และ ห้องประชุม